Radyasyon, diğer adıyla ışınım parçacıklar halinde ya da elektromanyetik dalgalar şeklindeki enerji yayımını ifade eder. Radyoaktif maddelerin çevreye alfa, beta ve gama gibi ışınlar yayması ya da uzaya yayılan bir elektromanyetik ışını oluşturan unsurların hepsi radyasyon olarak tanımlanır. Bir maddenin atom çekirdeğinde bulunan nötronların miktarı, proton miktarına göre fazla olursa, bunlar kararsız yapı göstermekte ve çekirdeğinde olan nötronlar alfa, beta ve gama gibi ışınlar yayarak parçalanır.
Bu şekilde etrafına ışın saçarak parçalanan maddeler radyoaktif madde olarak tanımlanır.
Günümüzdeki teknolojik gelişmeler nedeniyle üretilmiş olan çoğu cihaz bu şekilde radyasyon yayar. Bu durumda hiç fark etmeden dokularımız, organlarımız radyasyondan etkilenir. Nadiren bu etkileşim gözle görünür olabilir. Endüstride kullandığımız X ışınları, iletişimde kullanılan radyo dalgaları, güneş ışınları günlük yaşamda insanları etkileyen radyasyon türleridir. İlk çağlardan beri olan radyasyon, ilk defa 1896 yılında Fransız fizikçi olan Henri Becquerel tarafından keşfedilmiştir.
Radyasyon türleri
İyonlaştırıcı radyasyon: Bunlar girdikleri ortamda iyonları ayrıştıran radyasyondur ve iki türde olur. Bunlar;
- Elektromanyetik radyasyonlar, bunlar gama Y ile X ışınlarıdır. Dalga boyları küçük olmasına rağmen, bunların enerjileri yüksek olur. Gama Y ışınlarında manyetik alanda sapma olmadığında, belirli bir elektrikle yüklü olmazlar.
X ışınları ise hızlandırılan yüksek atom numaralı elektronların hedef atomların çekirdeklerine yaklaşmaları sırasında yavaşlamalar sonucunda oluşur.
- Parçacıklı radyasyon: Bunlar alfa ve beta ışınlarından oluşur. Bu ışınlar atomun çekirdeğinde meydana gelen radyoaktif ışınlardır. Bunların belirli bir kütlesi vardır.
- Serbest nöronlar: Radyasyonla oluşmuş olan yüksüz parçacıklardır. Bu yüzden her maddeye kolay bir şekilde girerler. Doğrudan iyonlaştırıcı etkileri yoktur. Girdikleri maddelerdeki nötronlarla etkileşime girerek, alfa, beta, gama gibi ışınımlar meydana getirirler.
İyonlaştırıcı olmayan radyasyonlar: Bunlar;
Optik radyasyonlar: Bunlar ultraviyole ışınlardır. Bunun temel kaynağı güneş ışınlarıdır. Güneş tam doğduğu zaman bol miktarda ultraviyole ışın yayar. Bunlardan beyaz elbise giyilerek korunmak mümkün olabilir. Bazı durumlarda yansıma yoluyla etkili olabilir. Bu ışınlar derinlere inmediğinden, genellikle cilt ve gözleri etkiler.
EMR nitelikli radyasyonlar ise mobil ve cep telefonları, radyo dalgaları, mikrodalgalar, bilgisayarlar, trafolar gibi grupları kapsar.
Radyasyonun zararları nelerdir?
Radyasyon hücredeki genetik materyal olan DNA yı parçalayacak miktarda enerji taşımaktadır. Bu yüzden DNA parçalanır ve hücreler ölür. Bu dokuların zarar görmesine ve sonuçta kansere neden olabilir.
Doğaya gelişigüzel yayılan radyoaktif maddeler insanların, bitki ve hayvanların sağlığını olumsuz etkiler. Dolayısıyla çevre ve ekolojik dengeyi bozar. Canlılarda genetik değişimlere neden olurken, vücutta alıcı değişimler yapabilir. Gelişme çağındakilerde genellikle görme bozukluğu ve katarakt gibi sorunların görülmesine neden olabilir. Radyasyonun olumsuz etkileri zaman içinde etkili olur.
