Bilgisayarlı tomografi radyasyon dozu nedir ve nasıl ölçülür?

Bilgisayarlı tomografi (BT), X-ışınları kullanarak vücudun detaylı kesitsel görüntülerini oluşturan bir tanı yöntemidir. Bu süreçte, hastalar iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalır. BT radyasyon dozu, bir BT taraması sırasında hastanın absorbe ettiği radyasyon miktarını ifade eder ve genellikle milisievert (mSv) birimiyle ölçülür. Doz, taramanın türüne, vücut bölgesine, cihazın teknolojisine ve tarama protokollerine bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin, bir akciğer BT'si ortalama 1-2 mSv doz verirken, karın BT'si 5-10 mSv civarında olabilir. Bu dozlar, doğal kaynaklardan (örneğin, toprak veya kozmik ışınlar) yıllık maruz kaldığımız ortalama 2-3 mSv'lik radyasyonla karşılaştırılabilir. Yüksek dozlar, uzun vadede kanser riskinde artışa neden olabilir, bu nedenle doz optimizasyonu önemlidir.

BT radyasyon dozunun ölçülmesi, hasta güvenliği ve tanı kalitesi için kritiktir. Temel ölçüm yöntemleri şunlardır:

• CTDI (Bilgisayarlı Tomografi Doz İndeksi): Bu, BT cihazı tarafından yayılan radyasyon dozunun standart bir ölçüsüdür. Genellikle mGy (miligray) birimiyle ifade edilir ve cihazın kalibrasyonu sırasında fantom adı verilen özel nesneler kullanılarak ölçülür. CTDI, taramanın teknik parametrelerine (örneğin, X-ışını tüpü voltajı ve akımı) dayanır.
• DLP (Doz Uzunluk Çarpımı): Bu, tüm tarama boyunca toplam radyasyon dozunu temsil eder ve CTDI ile tarama uzunluğunun çarpımıyla hesaplanır (birimi mGycm). DLP, hastanın maruz kaldığı dozun daha kapsamlı bir göstergesidir ve mSv'ye dönüştürülebilir.
• Etkin Doz (mSv): Bu, vücudun farklı dokularının radyasyona duyarlılığını dikkate alarak, tüm vücut için ortalama riski tahmin eden bir ölçüdür. DLP değerleri, organa özgü dönüşüm faktörleri kullanılarak etkin doza çevrilebilir. Örneğin, bir göğüs BT'si için DLP'yi 0.014 gibi bir faktörle çarparak mSv cinsinden etkin doz elde edilir.
• Doğrudan Hasta Ölçümleri: Pratikte, hastaların üzerine yerleştirilen dozimetreler (radyasyon ölçüm cihazları) kullanılarak doz izlenebilir, ancak bu yaygın değildir. Bunun yerine, BT cihazları genellikle her tarama için otomatik olarak CTDI ve DLP değerlerini raporlar.

Ek olarak, modern BT sistemleri, dozu azaltmak için otomatik ekspojur kontrolü (AEC) gibi teknolojiler içerir. Bu sistemler, hasta boyutuna ve tarama bölgesine göre X-ışını şiddetini ayarlayarak gereksiz radyasyonu minimize eder. Sağlık profesyonelleri, doz ölçümlerini düzenli olarak izleyerek "ALARA" (Olabildiğince Düşük Makul Seviyede) prensibine uygun şekilde hareket eder ve tanısal gereklilik ile radyasyon riski arasında denge sağlar.